آشنایی با مشاغل بیوتکنولوژی

این روزها بسیاری از صنایع از جمله صنایع دارویی، غذایی، پزشکی و کشاورزی یک فناوری جدید محصولات در خود می بینند که گونه های متفاوتی از حالت عادی و یا بسیار با ارزش تر از آن را تولید می کند.

 این رشته از پرکاربرد ترین رشته هایی است که نیاز به آن روز به روز بیشتر می شود و به همین دلیل در بسیاری از کشورها فعالیت های پژوهشی و آموزشی  ویژه ای را به این رشته اختصاص داده اند؛ زیرا تربیت نیروی انسانی متخصص و مجرب برای هر صنعتی از زیر ساخت های موفقیت آمیز در آن زمینه است. شاغلان در این رشته در حقیقت هم آزمایشگاهی و تجربی هستند هم مهندسی، چون این رشته یک رشته کاربردی و میان رشته ای است. گرایش های این رشته زیر مجموعه دو رشته ریاضی و فیزیک و علوم تجربی است. شاغلان در این رشته در حقیقت دو مسئولیت بزرگ دارند ابتدا دست یابی به بهترین واکنش دهنده و دوم اینکه معادله واکنشی است که این واکنش دهنده ها با یکدیگر یک نتیجه موفق آمیز حاصل کنند.بحث دیگر در مورد اهمیت مشاغل بیوتکنولوژی بحث محیط زیست است که به کارگیری بیوتکنولوژی را می طلبد.حذف آلاینده هایی که برای محیط زیست خطرناک اند با استفاده از فنون بیوتکنولوژی از موثرترین اقدامات این رشته به حساب می آید. بیوتکنولوژی طیف وسیعی از دانش و فناوری را در خود دارد که گفته می شود آینده زمین به این علم بستگی دارد. شاغلان در این رشته با میزان بازده محصولات در اقتصاد سطح جامعه و به طور کلی پیشرفت های کشور تأثیر دارد. شاغلان در بیوتکنولوژی با استفاده از دانش و فناوری در تولید محصولاتی که روش هایی برای حاصل شدن آنها وجود نداشت و یا بسیار سخت بود را ممکن ساخته است. در ایران رشته بیوتکنولوژی در ابتدای راه است و بدون شک برای رسیدن به اوج گرفتن نیاز به زمان دارد تا جایگاه واقعی خود را پیدا کند. آینده این رشته به گونه است که شاید همه دانشگاه ها برای پرورش افراد بسیج شوند. اما با توجه به اینکه شاغلان در این رشته جزو افراد با استعداد و همچنین دارای رتبه های بالای تحصیلی هستند در همین چند سال فعالیت هم پیشرفت های زیادی داشته اند به طوری که در خاورمیانه رتبه اول و در دنیا رتبه 13 را به خود اختصاص داده ایم که امیدواریم با نگاه ویژه مسئولین به این رشته که پیشرفت های کلی را حاصل می کند به چند قدرت برتر این رشته برسیم.شاغلان در بیوتکنولوژی جزو افرادی هستند که شرایط حقوقی خوب و دارای حمایت های خاصی هستند، حقوق دریافتی این افراد بالای 5/3 میلیون تومان به طور میانگین برآورد شده است زیرا هم مهندسی است و هم آزمایشگاهی.

مشاغل بیوتکنولوژی چیست ؟

مشاغل بیوتکنولوژی، زیست فناوری و یا تکنولوژی زیستی؛  علمی نوین است که رسالت آن استفاده از سیستم ها یا فرآیند‌های زیستی به‌ منظور تولید و یا توسعه فرآورده ای خاص و یا در جهت تکوین و توسعه تکنولوژی‌های نوین است.

به بیان دیگر زیست‌فناوری یا بیوتکنولوژی، علمی است در خدمت ایجاد محصولاتی جدید و یا اصلاح فرآورده ها و محصولات موجود و یا هر استفاده تکنولوژیکی که از فرآیندهای زیستی یا موجودات زنده استفاده می‌نماید. به طوری که فرآوردها، محصولات و یا سیستم‌ها و فرآیند‌های بخصوصی را به‌وجودآورده و یا اصلاح نماید.

در حالت کلی‌تر می‌توان عنوان نمود؛ هر فعلی از افعال انسان که در به‌وجود آوردن، بهبود و افزایش بهره وری محصولات مختلف آن هم با بهره از فرآیند‌های زیستی یا موجودات زنده و از طرقی چون ایجاد تغییرات در سطح مولکولی، همه و همه در حیطه علم بیوتکنولوژی قرار می‌گیرد.

بسیاری از متخصصان و دانشمندانِ این حیطه از علم، بیوتکنولوژی را به نوعی پاک‌ترین، امن‌ترین، اقتصادی‌ترین و سازگارترین فناوری با طبیعت و محیط اطراف می‌داند. همچنین عنوان می‌دارند اگر انسان‌ها نیاز به حفظ طبیعت و زیست‌بوم پیرامون خود را دارند می‌بایست به سمت فناوری‌هایی که هم با طبیعت سازگار بوده و یا با استفاده از فرآینده طبیعی هستند، استفاده می‌نمایند. زیست فناوری یا بیوتکنولوژی دارای کاربرد‌های فراوانی از دیرباز تا کنون بوده است.

اما امروزه و با گسترش علم و دانش بشری این کاربردها به صورتی روز‌افزون در حال رشد بوده و حیطه‌ها و افق‌های جدیدی را می‌گشاید. به عنوان نمونه می‌توان از کاربرد‌های بیوتکنولوژی در صنعت نساجی سخن راند.

در صنعت نساجی با استفاده از دانش و تکنولوژی در زمینه علم بیوتکنولوژی می‌توان در هر بخشی از فرآیند تولید و یا فرایندهای دیگر آن، از فرآوری و استخراج مواد اولیه الیاف گرفته تا مراحلی چون بی اثر و یا کم اثر نمودن پساب‌های صنعتی، باعث کاهش هزینه‌های به بار آمده شد. این تکنولوژی، مضاف بر موضوع کاهش هزینه‌ها، در موضوع بسیار مهم دیگری چون کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی حاصل از شوینده‌ها و دیگر مواد شیمیایی نیز نقش فعالی ایفا نموده و منتج به شکل‌گیری صنایعی همراه و دوست دار محیط زیست می‌شود.

نیک پیداست که از راه استفاده از زیست فناوری یا بیوتکنولوژی ونیز یافتن و جایگزینی موادی با اثرات جانبی کمتر به جای استفاده از مواد شیمیایی متداول در صنایع نساجی، نه تنها معضل آلودگی‌هاب زیست‌محیطی برطرف شده، بلکه کیفیت و پایداری فرآیند نیز بهبود می‌یابد.

همانطور که متوجه شدید این شغل یکی از مهم‌ترین و به روز ترین مشاغل در دنیاست که می‌تواند به یک صنعت تبدیل شود. پتانسیل‌ها بیوتکنولوژی آنقدر زیاد هستند که بتواند مبنایی برای اقتصاد یک کشور هم باشد. به همین دلیل هم در دنیا روز به روز برای حل کردن مشکلات و به وجود آمدن یک منبع درآمد مناسب به بیوتکنولوژی و آزمایشگاه‌های آن اهمیت داده می‌شود.  در این یادداشت به معرفی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های این شغل و همچنین مشاغل مختلف آن و بازار کار و وضعیت استخدامی در آن خواهیم پرداخت.

حیطه‌های شغلی موجود در مشاغل بیوتکنولوژی

کارشناس میکروبیولوژی یا میکروبیولوژیست

به واقع میکروبیولوژی علمی است که به بررسی، شناسایی و مطالعه موجودات یا جانداران بسیار کوچک که به آنها میکروارگانیسم‌ها نیز گفته می‌شود می‌پردازد در مورد توضیح موجودات یا جانداران کوچک که عنوان گردید باید گفت؛ در دانش میکروبیولوژی قارچ‌ها، ویروس‌ها، باکتری‌ها، و تک سلولی‌ها مورد بررسی قرار گرفته و موضوع علم بیوتکنولوژی می‌باشند.

به بیان دیگر این دانش درباره نوع و چگونگی بهره درست و بهینه از میکروارگانیسم ها و نیز پیشگیری و جلوگیری از زیان‌هایی ست که بصورت بالقوه می توانند به حیات بشر، حیوانات و گیاهان وارد نمایند، می پردازد. دانش میکروبیولوژی بخش‌ها و قسمت‌های مختلفی را در خود جای داده که از آن دسته می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

میکروبیولوژی صنعتی 

در این حیطه از دانش میکروبیولوژی با بهره از میکروب‌های مفید و بی ضرر در عرصه ایجاد و تولید وسایل یا موادصنعتی مانند بازها و اسیدها، در عرصه کاهش و یا رفع آلودگی های محیط زیست، در زمینه تحقیقات و مطالعات در مورد آفات گیاهی و نیز روش‌های از بین بردن آن‌ها، در مسئله استخراج فلزات سنگین از معادن و در پالایش و تصفیه نفت و موارد دیگری مربوط می‌گردد.

میکروبیولوژی در صنعت غذایی

در این حیطه از دانش میکروبیولوژی همان‌طور که از نام آن پیداست، با استفاده از میکروب‌های مفید مواد غذایی تولید می‌گردد. البته در این مورد به بررسی و کم کردن بعضی از عناصر مواد غذایی هم پرداخته می‌شود که یکی از عجایب جهان جدید است.

میکروبیولوژی پزشکی 

این قسمت از دانش میکروبیولوژی به مطالعه و بررسی آن دسته از میکروب هایی که برای انسان‌ها بیماری‌زا محسوب می‌گردد می پردازد. البته باید عنوان نمود که حوزه مذکور قسمت ناچیزی از دانش میکروبیولوژی بوده و این علم دارای حیطه ‌های بسیار متفاوتی در ذیل خود می‌باشد.

بیوتکنولوژی کشاورزی

در دنیای امروز و با توجه به مسائلی چون بالا‌رفتن سطح بهداشت عمومی در جوامع مختلف و به طبع آن افزایش آهنگ رشد جمعیت، نیاز بزرگی را همراه خود آورده و آن نیز تامین هر چه بیشتر مواد خوراکی و غذایی است.

حال اهمیت دانشی چون بیوتکنولوژی کشاورزی بیش از پیش مورد توجهات خاص است و فرآورده‌ها و محصولات تراریخته‌ که دارای ویژگی های مهمی چون مفید‌ و دارای ارزش غذایی بالاتر، مقاوم‌تر در برابر سموم و آفات و نیز بذرهای پرمحصولی مانند ذرت، برنج، سویا، گوجه فرنگی، گندم هستند را تولید می‌نماید.

در واقع به کمک دانش بیوتکنولوژی کشاورزی، تولیدکنندگان مواد خوراکی و کشاورزان در برابر قوه قهریه طبیعت بسیار مقاوم‌تر شده و در مقابل عواملی که کنترل آنها از اختیارشان خارج است، بصورت کامل بی دفاع نخواهند بود.

در حال حاضر آزمایشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها بیوتکنولوژی زیادی در کشور در عرصه کشاورزی فعالیت می‌کنند و به نظر می‌رسد که به پیشرفت‌هایی هم در این عرصه دست پیدا کرده باشیم. با توجه به شرایط محیطی کشور ما و نیاز به اصلاح کشاورزی این رشته می‌تواند یکی از نوید بخش‌ترین مشاغلی باشد که در سده اخیر در کشور ما ایجاد شده است. جالب است بدانید استقبال زیادی هم از این آزمایشگاه‌ها شده است و همین موضوع زمینه ساز کسب درآمد‌های بسیاری عالی را برای شاغلان فراهم آورده است.

بیوتکنولوژی پزشکی

در حقیقت به بیانی ساده می‌توان گفت که بیوتکنولوژی یا زیست‌فناوری، علمی است در خدمت ایجاد محصولاتی جدید و یا اصلاح فرآورد‌ه‌ها و محصولات موجود و یا هر استفاده تکنولوژیکی که از فرآیندهای زیستی یا موجودات زنده استفاده می‌نماید. به طوری که فرآوردها، محصولات و یا سیستم‌ها و فرآیند‌های بخصوصی را به‌وجودآورده و یا اصلاح نماید.

حال باید عنوان نمود که تاثیر و یا کاربرد این دانش در حوزه علوم پزشکی چیست یا چه می‌تواند باشد؟

در واقع اثر و کاربرد بیوتکنولوژی در ارتباطات با علوم پزشکی و حتی علومی چون داروسازی، جزو آن دسته از مسائل و موضوعات بسیار پیچیده و گسترده‌ است که در شئونات مختلف علوم پزشکی و سلامت گسترده شده است.

اما می‌توان در این زمینه مثال‌هایی را عنوان نمود. به طور مثال، کشف راه‌های نوینی جهت شناسایی و تشخیص مولکولی فرآیند‌های بیماری زایی و به طبع آن خلق مباحثی ذیل شاخه‌ی جدیدی از علوم پزشکی تحت عنوان پزشکی مولکولی، به وجود‌ آمدن امکان شناسایی و تشخیص بسیاری از بیماری‌های وراثتی قبل از تولد نوزاد، ساخت و تولید داروها و واکسن‌هایی که تحت عنوان نوترکیب از آنها یاد می‌شود، تولید کیت‌هایی جهت انجام امور تشخیصی، به‌وجودآوردن میکروارگانیسم‌های نوترکیب شده جهت استفاده‌های خاص، ساخت و تولید پادتن‌های مختلف و بسیاری موارد دیگر را اشاره نمود.

وضعیت اشتغال و بازارکار در مشاغل بیوتکنولوژی

با توجه به این که دانش بیوتکنولوژی، چه در عرصه جهانی و چه در کشور ما دانشی نوین و جوان محسوب می‌گردد. نه تنها به جهت بکر بودن عرصه علمی به منظور امکان کشف و ایجاد افق‌های جدید بلکه به جهت فضای لازم جهت اشتغال و کار نیز می‌توان عنوان نمود که بسیار شرایط مطلوبی بر افق این حیطه از علم گسترده است.

از این دست فضاها می‌توان به مراکز علمی و پژوهشی متعدد در کشور که تمرکز خود را بروی مطالعات و آزمایش‌های مربوط به دانش زیست‌فناوری معطوف نموده‌اند اشاره نمود. به غیر از فضاهای پژوهشی مراکز دانشگاهی نیز ظرفیت خوبی برای اشتغال و تدریس دانش‌آموختگان این رشته فراهم نموده است.

اگر یک متخصص بیوتکنولوژی علاقه‌ای به فعالیت در مراکز آموزشی و پژوهشی نداشته باشد نیز می‌تواند در شرکت‌های دانش بنیان، که به منظور استفاده عینی و عملی از آموخته‌های متخصصان این حیطه تاسیس شده است، فعالیت نماید که این فعالیت می‌تواند حوزه‌های مختلفی از تاسیس و مدیریت یک شرکت دانش‌بنیان تا حضور به عنوان یک کارشناس و متخصص را شامل شود.

 از منظر درآمد و میزان آن نیز باید اشاره کرد که به دلیل نوین بودن این عرصه علمی و شغلی قاعدتا یک متخصص با دانش در این حیطه درآمد بسیار خوبی را نیز عاید خود خواهد ساخت اما اگر فردی در قامت یک کارشناس هم در این حیطه فعالیت نماید درآمدی قابل قبول نسبت به متوسط درآمد سرانه در ایران کسب خواهد نمود.

بنابراین هر چه هم بخواهیم با احتیاط در مورد آینده شغلی و درآمد مشاغل بیوتکنولوژی صحبت کنیم در نهایت باید اعتراف کنیم که این شغل یکی از بهترین و کاربردی ترین مشاغل موجود در دنیاست که زمینه‌های پیشرفت بسیار زیادی هم در کشور دارد.