آشنایی با شغل مهندس معدن

مهندس معدن یکی از قدیمی ترین مشاغلی است که در حوزه مهندسی وجود دارد. چندین قرن از بهره‌برداری انسان‌ها از کوه ها و معادن مختلف می‌گذرد. استخراج از معادن بدون انجام کار مهندسی امکان پذیر نیست. آثار استفاده از معادن را می‌توان از ابتدای تاریخ تا کنون دید و کافی است تا به آثار عظیمی مانند آکروپلیس و تخت جمشید نگاه کنیم. اما مهندسی معدن در قرون بعدی اهمیت زیادی پیدا کرد و شروع آن را می‌توان مصادف با صنعتی شدن دانست.

مهندسی معدن در کشور‌هایی مانند ایران که دارای منابع عظیم معدنی در حوزه‌های مختلف هستند اهمیت بسیار زیادی دارد. معادن سنگ، زغال سنگ، آهن، مس و غیره آنقدر فراهم هستند که در صورت وجود تکنسین‌های متخصص فرصت‌های شغلی بسیاری برای آن‌ها ایجاد کند.
در این یادداشت به بررسی شغل مهندسی معدن می‌پردازیم و تلاش می کنیم تا تمام مسائلی که در این حوزه وجود دارد را بررسی کنیم. در ابتدای بحث توضیحاتی کوتاه در خصوص رشته تحصیلی مهندسی معدن خواهیم داد و سپس به معرفی این شغل خواهیم پرداخت و در ادامه وظایف و توانمندی‌های مهندس معدن را واکاوی خواهیم کرد و در نهایت مطالبی در خصوص بازارکار و وضعیت استخدامی در این رشته خواهیم داشت.

تحصیلات مهندسی معدن

دانشگاه‌های تهران، امیر کبیر، یزد، صنعتی همدان، تربیت مدرس، باهنر کرمان، کاشان، ارومیه، کردستان و بسیاری از دانشگاه‌های سراسری در کشور در کنار دانشگاه آزاد اسلامی این رشته را در مقطع کارشناسی ارائه می‌دهند.
چهار گرایش اکتشاف، استخراج، فرآوری و تونلسازی از مهم ترین گرایشات این رشته هستند که خود به شاخه‌های مختلفی در دوران تحصیلات تکمیلی تقسیم می‌شوند. دروس این رشته غالبا شکل کاربردی دارد و طرح مباحث جزئی تئوریک به دور است و می‌توان امیدوار بود فارغ التحصیلان این رشته‌ها از توانایی لازم برای ورود به بازار کار برخوردار باشند.

معرفی شغل مهندسی معدن

مهندسی معدن ترکیبی از علم و فن است که بررسی زمینه‌های بهره برداری از معادن می‌پردازد. بنابراین از ابتدایی ترین مرحله که اکتشاف است تا مرحله بهره‌وری زیر نظر مهندس معدن انجام می‌شود. هر کدام از این مراحل به صورت تفکیک شده صورت می‌گیرند. برای مثال فرآیند اکتشاف با ابزار‌ها و تخصص کاملا منفک از بهره‌برداری صورت می‌گیرد. به همین دلیل هم در دوران تحصیلات تکمیلی این تفکیک‌ها لحاظ شده و کار مهندسی معدن به صورت تخصصی تری صورت می‌گیرد.
معدن نقشی اساسی در اقتصاد کشور دارد. این صنعت آنقدر اهمیت دارد که نام آن در یکی از وزارتخانه‌های ما هم آورده شده است. معمولا معدن در محاسبه تولید ناخالص ملی جایگاه ویژه ای دارد و همچنین در بخش اشتغال و کارآفرینی نیز ممتاز است.
همه این موارد تاکیدی بر آن است که در حال بررسی یک شغل بسیار پر اهمیت هستیم. مهندسی معدن را از زوایای مختلفی می‌توان بررسی نمود. اما آن چه برای ما در این یادداشت اهمیت دارد این است که آن را به مثابه یک شغل در نظر بگیریم. آیا مهندسی معدن شغل مناسبی است؟ آیا درآمد آن مطلوب است و آیا امکان کار و فرصت‌های شغلی در آن فراهم است؟ پاسخ این پرسش‌ها را در ادامه خواهیم خواهیم آورد.

وظایف مهندس معدن

- اکتشاف معادن مختلف در مکان‌هایی که احتمال شکل گیری معدن وجود دارد
- ترسیم نقشه برای مشخص کردن محدوده معادن
- نظارت بر انجام پروژه های ریز ساختی برای بهره‌برداری از معادن
- انجام آزمایش‌های مختلف برای مشخص کردن میزان ذخیره معدن
- ارزیابی میزان ذخیره معدن برای انجام امور خرید و فروش معادن
- برآورد میزان بهره‌برداری از معادن در طول یکسال
- طراحی مدل‌های مختلف برای استخراج از معادن
- نظارت بر روند استخراج از معدن به صورت روزانه
- ارزیابی عملکرد دستگاه‌های مختلف در جریان بهره‌برداری
- نظارت بر فعالیت کارکنان معدن
- تلاش برای ایجاد ایمنی بیشتر در جریان حفر و بهره‌برداری

اکتشاف معادن به صورت‌های مختلفی انجام می‌شود گاه ممکن است که یک معدن در ملکی شخصی وجود داشته باشد و گاه نیز در املاک تحت اختیار دولت. در عملیات اکتشاف محدودیتی برای پژوهش و بررسی وجود ندارد یعنی اگر شما حدس بزنید منطقه ای ممکن است دارای معدن باشد می‌توانید بررسی های خود را بر روی آن شروع کنید و سپس با مراجعه به وزارت صمت اقدام به ثبت اکتشاف و اخذ پروانه اکتشاف کنید. در صورتی که ملک هم شخصی باشد و معدن از فلزات گرانبها مانند طلا یا الماس نباشد امکان بهره‌برداری برای صاحب ملک وجود دارد. بنابراین یکی از وظایف مهندسی معدن دخالت در روند اکتشاف است. او باید به پیشنهاد‌هایی که در این خصوص ارائه می‌شود به دقت توجه کند و با استفاده از سیستم های مختلف به کار اکتشاف بپردازد.
از دیگر وظایف مهندسی معدن نظارت بر انجام پروژه‌های زیر ساختی است. همواره معادن به راحتی قابل دسترسی نیستند و نیاز به کند و کاو‌هایی برای قرار گرفتن دستگاه‌های مختلف و نیروی انسانی جهت بهره‌برداری وجود دارد. ساخت راه‌ها، حفر تونل، ساخت مراکز نگهداری ابزار‌ها و اسکان نیروی انسانی از مهم‌ترین پروژه‌های زیر ساختی است. مهندس معدن با توجه به اشکالی که از معدن در روند اکتشاف به دست آورده است باید به صرفه ترین راه ممکن را برای بهره‌برداری پیدا کند.

ترسیم نقشه برای معادن هم بسیار اساسی است. این موضوع از چند جهت اهمیت دارد. اول برای پرداخت حق دولتی است و دیگری برای بهره‌برداری. مهندسین معدن با استفاده از نقشه‌های شبکه‌ای محدوده معادن را مشخص می‌کنند و برای آن اقدام به دریافت مجوز می‌کنند هر چه این نقشه‌ها دقیق تر باشد میزان بهره‌برداری و امکان تمدید مجوز در آینده نیز فراهم‌تر خواهم بود. مهندس معدن با استفاده از همین نقشه‌ها نیز میزان ذخیره موجود را برآورد می‌کند.
اما یکی دیگر از وظایف مهندس معدن که در تخصص اوست، تعیین میزان ذخیره معادن برای خرید و فروش معدن است. این میزان ذخیره‌ها معمولا با توجه به نقشه‌های از پیش تعیین شده صورت می‌گیرد. در این نقشه‌های شبکه‌ای محدوده معدن مشخص شده است و هر شبکه به معنای میزان و حجم خاصی از ذخیره است. مهندس معدن با توجه به این شبکه‌ها و برداشتی که از قبل صورت گرفته است قیمت معادن را مشخص می‌کند.
اما آنچه به صورت تخصصی در این شغل وجود دارد نظارت است. اگر مهندسی معدن را شغلی در نظر بگیریم کاربردی که افراد شاغل در آن در معادن مشغول به کار شوند، نظارت بر روند استخراج اهمیت دارد. این نظارت در مرحله اول حداقل دو جنبه دارد. اول نظارت بر کارکنان است. معمولا تعداد زیادی از نیروی انسانی در همه معادن مشغول به کار هستند که موفقیت و عدم موفقیت در استخراج رابطه مستقیمی با میزان و نوع فعالیت آن‌ها دارد. مهندس معدن وظیفه دارد تا عملکرد کارکنان را  به دقت زیر نظر داشته باشد و در خصوص مشکلات احتمالی اظهار نظر کند.
در مرحله دوم نظارت بر دستگاه‌هاست. اگر به معادن دقت کرده باشید از دستگاه‌های متفاوتی استفاده می‌شود. انواع سنگ شکن، بیل، لودر و در معادن زیر زمینی ریل‌ها و غیره جهت بهره‌برداری مورد استفاده هستند. مهندس معدن باید بر سلامت این وسایل و نوع کارکرد آن‌ها هم نظارت کند.
مورد دیگر تلاش برای ایجاد محیطی ایمن جهت کار در معدن است. همانطور که می‌دانید کار در معادن یک شغل بسیار دشوار است و حتی بسیاری این کار را نماد استثمار و استعمار در گذشته هم در نظر می‌گرفتند اما در دنیای جدید بحث ساعت کار و ایمنی تا حدودی این مشکلات را از بین برده است اما کماکان هم شغل پر خطری است. به همین دلیل مهندس معدن باید خطراط موجود را تا جای ممکن کاهش دهد و از سوی دیگر با آموزش به کارکنان جلوی بروز خطراط را بگیرد.
وظایف دیگری را هم می‌توان برای مهندس معدن در نظر گرفت. چرا که این شغل جنبه‌های گوناگونی دارد. برای مثال خرید و فروش محصولات استخراجی در معدن، تعامل با مدیران معدن، برنامه ریزی برای مدیریت استخراج و یا افزایش تولید، ایجاد مدل‌های مختلف برای استخراج. همه این موراد در وظایف مهندسی معدن قرار دارد.

درآمد، بازارکار و وضعیت استخدامی مهندس معدن

با توجه به آن چه در مقدمه آوردیم و همچنین تعداد کمتر فارغ التحصیلان این رشته در نسبت با سایر رشته‌های مهندسی می‌توان آینده شغلی مناسبی را برای مهندسان معدن در نظر گرفت. معمولا فرصت‌های شغلی زیادی برای فارغ التحصیلان این رشته وجود دارد. اما یک مسئله در این شغل بسیار پر اهمیت است و آن محل کار است با توجه به این که ممکن است محل کار مهندس معدن از مرکز شهر‌ها دور باشد یکی از نکاتی که باید در نظر گرفت جابجایی است و حتی مهاجرت به برخی شهر‌ها مانند یزد و کرمان و شیراز و سایر‌ شهر ها. به همین دلیل ممکن است این موضوع محدودیت‌هایی برای افراد ایجاد کند بنابراین توصیه می‌کنیم قبل از ورود به این شغل و یا رشته تحصیلی در خصوص محل و مکان‌هایی که ممکن است در آن مشغول به کار شوید تحقیق کنید.
درآمد مهندس معدن هم کاملا متغیر است. در صورتی که شما وظیفه عمده‌ای را در معادن بپذیرید درآمد شما به بیش از پنج میلیون تومان هم می‌رسد اما معمولا میانگین درآمد بیش از سه میلیون برآورد می‌شود. تجربه‌، تخصص، ساعت کار، نوع کار، نوع معدن و میزان تعامل شما با مدیران معدن و همچنین برنامه ریزی و موفقیت شما عوامل تعیین کننده‌ای در تعیین دریافتی‌ها هستند.