آشنایی با شغل مهندسی هسته‌ای
نوشته شده توسط
باجاب
با شنیدن مهندسی هسته ای این احتمال می رود که فکر کنیم تنها به فیزیک هسته ای مرتبط است اما مهندسی هسته ای علاوه بر فیزیک هسته ای با رشته هایی مانند شیمی، مکانیک و متالورژی در ارتباط است. در واقع مهندسی هسته ای عبارت است از دانش فرآیند های هسته ای و کاربرد آن‌ها در توسعه تکنولوژی های مختلف و تولید برق هسته ای.
سال‌های زیادی از تاسیس مهندسی هسته‌ای نمی‌گذرد به همین دلیل باید این رشته را در کشور نوپا دانست. حتی در جهان نیز مهندسی هسته‌ای هنوز یک رشته نو پا به حساب می‌آید اما پیشرفت‌هایی که در این رشته صورت گرفته است آنقدر چشمگیر بوده است که این نو پا بودن زیاد به چشم نیاید.
اما به هر حال در این یادداشت تلاش می‌کنیم تا مباحثی را در خصوص معرفی رشته مهندسی هسته‌ای و همچنین مسائلی که حول آن شکل می‌گیرد بررسی کنیم و سپس وارد دنیای کار مهندس هسته‌ای شویم. در صورتی که با پرسش‌هایی در این خصوص روبرو هستید ما را تا پایان دنبال کنید.
معرفی مهندسی هسته‌ای
مهندسی هسته ای یکی از رشته های دانشگاهی برای دانش آموزان ریاضی و فیزیک می باشد. دانش آموزان علاقه مند به مهندسی هسته ای می توانند در دانشگاه های صنعتی شریف، پلی تکنیک (صنعتی امیرکبیر) ، شهید بهشتی و شیراز قبول شوند. این رشته برای افرادی که به علم و فناوری های نو علاقه مند هستند، مناسب است.
در واقع یک مهندس هسته ای با تکنولوژی های روز آشنا می باشد و باید با استفاده از دانش و مهارت خود راه کارهای مناسبی را برای حل بسیاری از بحران‌ها ارائه دهد. اما علاقمندان به این رشته با چه موضوعاتی روبرو هستند؟ چه گرایشاتی در این رشته وجود دارد؟
مهندسی هسته ای دارای شش گرایش ارشد با عناوین "راکتور" ، "گداخت هسته ای" ، "فیزیک بهداشت" ، "پرتو پزشکی" ، "چرخه ی سوخت" و "کاربرد پرتوها " است.
گرایش راکتور
در این گرایش ، دانشجویان راه کارهایی را برای به کاربردن انرژی حرارتی بدست آمده از طریق راکتور های هسته ای ارائه می دهند. از جمله این راه کارها می توان به بخارکردن آب به منظور حرکت توربین های بخار و یا تولید نیروی محرکه لازم برای جابجایی ناوها و زیردریایی های اتمی اشاره کرد.
فیزیک بهداشت ، تکنولوژی نیروگاه های هسته ای ، فیزیک راکتور 1و 2 ، انتقال حرارت هسته ای ، جریان های دوفازی ، حفاظ سازی ، مواد هسته ای 1 و 2 و ... از جمله دروس اصلی و انتخابی این گرایش می باشند.
دانشگاه های شهید بهشتی ، شیراز ، اصفهان ، صنعتی امیرکبیر ، صنعتی شریف و دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری کرمان گرایش راکتور از مهندسی هسته ای را ارائه می دهند.
گرایش گداخت هسته ای
این گرایش دربرگیرنده ی مفاهیمی اساسی و بنیادی و فناوری های پیشرفته در زمینه های گوناگون انرژی گداخت هسته ای است.
در واقع گداخت هسته ای یا همجوشی عبارت است از فرآیند عکس العمل شکافت هسته ای.
گرایش گداخت هسته ای نسبت به سایر گرایشات مهندسی هسته ای به دلیل کاربردی بودنش ، از بازار شغلی بهتری برخوردار است.
یک دانش آموخته در گرایش گداخت هسته ای می تواند در حوزه های زیر فعالیت کند :
- انجام کار تحقیقاتی و عملی در نیروگاه‌های هسته‌ای
- تلاش برای بهبود فناوری گذاخت هسته‌ای با استفاده از روش‌های مختلف این حوزه
- تحقیق و مهندسی سیستم‌های محصور سازی پلاسما
- بهبود عملکرد صنایع هسته‌ای و بهینه کردن سوخت مورد استفاده آن ها
- طراحی و توسعه نیروگاه‌های مختلف در گرایش گداخت هسته ای
- مدلسازی انرژی و برنامه ریزی انرژی با تکیه بر انرژی گداخت هسته ای
مهندسی گداخت هسته ای 1 و 2 ، توکامک ماشین مولد گداخت هسته ای 1 ، مبانی طراحی راکتورهای گداخت هسته ای ، لیزر و کاربردهای آن در گداخت هسته ای ، پلاسما 1 و 2 و .... از دروس اصلی و انتخابی این گرایش می باشند. گرایش گداخت هسته ای در حال حاضر در دانشگاه های اصفهان و امیرکبیر موجود می باشد.
گرایش پرتو پزشکی
همانطورکه از عنوان گرایش پیداست مربوط به انرژی هسته ای در پزشکی و علوم می باشد. این کاربرد شامل رادیو ایزوتوپ و تشخیص و درمان امراض، انواع رادیوداروها، لیرز، دستگاه های پرتوپزشکی و تصویرگر پزشکی می باشد.
از دروس اصلی و انتخابی این رشته می توان فیزیک بهداشت ، دستگاه های پرتوپزشکی، آشکارسازی و دزیمتری، حفاظ سازی در پرتوپزشکی، ابزار دقیق پرتو پزشکی ، سیستم های تصویرگر پزشکی ، الکترونیک هسته ای و ... نام برد. دانشگاه های که رشته مهندسی هسته ای ،گرایش پرتوپزشکی پذیرش دارند عبارتند از : شهید بهشتی ، شیراز ، اصفهان ، صنعتی امیرکبیر ، صنعتی شریف و دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری کرمان
گرایش چرخه سوخت هسته ای
دانشجویان دراین رشته با موضوعاتی از قبیل اکتشافات ، استخراج ، غنی سازی ، کاربرد ، دفع و بازیافت سوخت هسته ای و تولید انرژی هسته ای روبرو هستند. عمده مباحثی که در خصوص انرزی هسته‌ای مطرح است در این گرایش شکل می‌گیرد به همین دلیل نیز برخی این گرایش را مهم‌ترین شاخه مهندسی هسته‌ای می‌دانند. معمولا اقبال دانشجویان به این گرایش نیز بیشتر است.
این گرایش دارای دروسی از اصلی و انتخابی مانند فیزیک بهداشت ، فیزیک راکتور 1 و 2 ، انتقال حرارت هسته ای ، چرخه سخت 1 و 2 ، مواد هسته ای 1 و 2 ، مباحث پیشرفت در راکتورهای گداخت، مباحث پیشرفته در ایمنی و حفاظت هسته ای و ... می باشد. دانشگاه های شهید بهشتی و صنعتی شریف قادر به پذیرش دانشجویان در این گرایش می باشند.
گرایش کاربرد پرتوها
در این گرایش دانشجویان با مباحثی مانند نحوه عملکرد دستگاه های مولد انواع پرتوها ، اصول و روش های تشخیص پارامترهای مختلف صنعتی با استفاده از چشمه های پرتوزا و انواع دستگاه های الکترونیک هسته ای و نحوه ی عملکرد آن‌ها آشنا می شوند.
این گرایش دارای دروسی مانند فیزیک بهداشت ، دستگاه های مولد پرتو ، کاربردهای صنعتی رادیو ایزوتوپ ها ، آشکارسازی تابش های هسته ای 1 و 2 ، الکترونیک هسته ای ، روش های آنالیز هسته ای و غیره می باشد.
دانشگاه های شهید بهشتی ، شیراز ، اصفهان ، صنعتی امیرکبیر ، صنعتی شریف و دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری کرمان پذیرای دانشجویان علاقه مند به این گرایش می باشد.
وظایف و توانمندی‌های مهندس هسته‌ای
با توجه به این که انرژی هسته ای، یک انرژی نوین می باشد ، یک مهندس هسته ای وظایف به خصوصی را برعهده خواهد داشت ؛ این وظایف عبارتند از :
- گسترش ایمن و اقتصاد نیروگاه های هسته ای
- طراحی ، ساخت و بهره برداری از نیروگاه های هسته ای
- کار در نیروگاه های هسته ای
- جابجایی کلیه مواد اکتیو و تجهیزات رادیواکتیو
- نگهداری سوخت های مصرف شده
- آماده سازی میله های سوخت
- مدیریت مواد زائد
نیروگاه‌های هسته‌ای جایگاه خاصی در تامین انرژی مورد نیاز برای کشور های مختلف دارند. استقلال در تامین انرژی این نیروگاه‌ها در حال حاضر به موضوعی استراتژیک تبدیل شده است. از سوی دیگر ساخت این مراکز نیز اهمیت زیادی دارد چرا که در گذشته معمولا مهندسان غیر ایرانی این پروژه‌ها را انجام می‌دادند و هزینه و وقت زیادی در این موضوع تلف می‌شود.
در کنار موراد فوق با وظایفی که این مهندسان در نیروگاه‌های هسته‌ای انجام می‌دهند نیز اشاره نمود. همانطور که می‌دانید مواد رادیواکتو برای این نیروگاه‌ها بسیار مورد استفاده است به همین دلیل نیز جابجایی آن‌ها یه تخصص ویژه به حساب می‌آید که بر عهده مهندسان هسته‌ای است.
درآمد، بازار کار و وضعیت استخدامی
مهندسی هسته ای از مشاغل نوظهور در عصر جدید می باشد. یک مهندس هسته ای می تواند در سازمان انرژی اتمی، سایت های هسته ای، نیروگاه های هسته ای، شرکت های مهندسی مشاور در حوزه طراحی و ساخت نیروگاه ها، بیمارستان ها، مراکز و پژوهشگاه های پزشکی هسته ای، پژوهشگاه ها و موسسات تحقیقاتی دولتی و خصوصی، مراکز هسته ای صنعتی و شرکت های وارد کننده تجهیزات هسته ای استخدام و مشغول به کار شود. همچنین مهندس هسته ای در صورت داشتن مدرک دکتری و گاهی کارشناسی ارشد در مهندسی هسته ای، می تواند در حوزه آموزش و پژوهش در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به عنوان استاد دانشگاه و پژوهشگر فعالیت کنند.
با این وجود هر چند حوزه گسترده‌ای در این زمینه وجود دارد اما وضعیت استخدامی در این رشته چندان مطلوب نیست که چرا که توسعه‌ای که در این زمینه انجام شده است را نمی‌توان همه جانبه در نظر گرفت. برای مثال بخش زیادی از مهندسی هسته‌ای در زمینه پزشکی مورد استفاده است که توسعه چندانی در این خصوص صورت نگرفته است. تنها بخش‌های محدودی وجود دارد که با فشار‌های بین المللی در سال‌های اخیر محدود‌تر هم شده است. به همین در دلیل در ارزیابی کلی از وضعیت استخدامی در این رشته نمی‌توان از موقعیت مناسبی سخن گفت.
درآمد مهندسان هسته‌ای نیز به متغیر‌های زیادی بستگی دارد اما می توان گفت میانگین درآمد در این رشته نسبتا مناسب است. مهندسان هسته‌ای در حال حاضر بیش از سه میلیون تومان درآمد دارند. اما یک نکته جالب در این مورد وجود دارد و آن هم نوع کار در این گرایش است. در سایر رشته‌های مهندسی هم کار دولتی وجود دارد و هم غیر دولتی اما در مهندسی هسته‌ای تمام استخدامی‌ها به صورت رسمی صورت می‌گیرد که این موضوع همزمان می‌تواند مزیت و عیب بزرگ این رشته باشد.
