آشنایی با شغل روانپزشک

سال‌های زیادی است که روانشناسی و روانپزشکی در دنیا جایگاه خاصی پیدا کرده است. از قرن نوزدهم به بعد بحث‌های روانپزشکی اهمیت خاصی پیدا کرد و گسترش روانشناسی زمینه این توسعه را فراهم کرد. روانپزشکی در حال حاضر یکی از چالش برانگیز ترین و جذاب ترین مشاغلی است که افراد موفق در آن مشغول به کار هستند. در این یادداشت بیش از آن که به تشریح روانپزشکی بپردازیم تلاش می‌کنیم آن را به مثابه یک شغل و رشته دانشگاهی مورد بررسی قرار دهیم چرا که افراد زیادی علاقمند هستند تا در خصوص مسائلی که پیرامون این رشته وجود دارد اطلاعات کافی به دست بیاورند. بنابراین متن حاضر تلاشی است جهت توضیح نکاتی در باب معرفی، دروس، گرایش ها، فرصت های شغلی و همچنین توانمندی های موردنیاز برای رشته روانپزشکی.

روانپزشکی به مثابه یک شغل

روانپزشكي رشته اي از علوم پزشكي است كه به آموزش، پژوهش، مشاوره، پيشگيري، تشخيص، درمان جامع، و توانبخشي اختلال ها و مشكلات رواني، در هر دو جنس و در تمام سنين مي‌پردازد . اين رشته با علوم اعصاب، روانشناسي، جامعه شناسي، انسان شناسي و جنبه های فرهنگی، معنوی و همه گيری شناسی ارتباط دارد. به واقع روانپزشک پزشکی است که متخصص تشخیص و درمان بیماری های روانی یا روان درمانی می باشد و بدین منظور به بررسی مسائل رفتاری، هیجانی و ابتدا پیشگیری و سپس درمان اختلالات روانی در انسان ها می‌پردازد. در کشور ما علی رغم بالا رفتن سطح آگاهی نسبت به اهمیت حفظ و ارتقا سلامت روانی آحاد جامعه هنوز هم مشکلات فرهنگی مانع از مراجعه افراد به روانپزشکان و متخصصان این امر شده است.

عمده دروس روانپزشک

عمده دروسی که اینجا معرفی خواهیم کرد مربوط به دوره های مختلف روانپزشکی و تحصیل در این رشته است. هدف از طرح این رشته‌ها آگاهی مخاطبین با تنوعات درسی و عمده تخصص‌هایی است که روانپزشکان باید بگذرانند. بنابراین در یک دسته بندی رایج آن ها را تشریح خواهیم کرد.

عناوین دروس نظری عمومی: روش تحقیق شامل روانشناسي پژوهش و مباني همه گيری شناسی روانپزشكی.

- روش شناسي پژوهش با روش‌هاي آمار تحليلي دو متغيره و چند متغییره.

- تهيه طرح نامه هاي پژوهشی

- روش محاسبه حجم نمونه

- آشنایی با نرم افزارهای آماری مورد نياز

- شيوه نگارش گزارش يا مقاله پژوهشی

- مبانی همه گيري شناسی در روانپزشكی

- توزيع منطق های اختلال ها و روند تغييرات شيوع

- آشنایی باروش‌هاي پژوهش در نظام سلامت و روان

- مباني اخلاق در پژوهشهاي روانپزشكی

-اصول آموزش به بيمار و جامعه

-اصول ارتباط با بيمار ، همراهان و جامعه

 -آموزش رايانه و نرم افزارهاي رايج نظير ويندوز، پاور پوينت

-spss و استفاده از اينترنت و غیره

-رفتار حرفه اي

دروس نظری اختصاصی علوم پايه شامل:

 - ساختار دستگاه عصبي انسان، فيزيولوژي پاتولوژي بيو شيميِ ژنتيك انساني و مسائلی در رابطه دستگاه عصبي انسان

- روانشناسی پايه

- آزمون های روانشناختی

- اصول انسانشناسی

- مباني جامعه شناسی با تاكيد بر جنبه های فرهنگی

- مفاهيم طبقه بندی در روانپزشكی

- آسيب شناسی روانی

در کنار موراد فوق باید مسائل بالینی را نیز اضافه نمود. مسائل بالینی نقش پر اهمیتی در روانپزشکی دارند. علاوه بر درس‌های تئوریک مسائل بالینی شامل مهارت‌های روانپزشکان نیز می‌شود به همین دلیل هم به نظر می‌رسد علاقمندان این رشته باید توجه بیشتری به آن داشته باشند. در ادامه تلفیقی از مهارت‌ها و تخصص‌های روانپزشکان در حوزه بالینی را شرح خواهیم داد.

- مصاحبه و شرح حال و معاينه بيمار روانی. اولین قدم روانپزشک محسوب می‌شود و موفقیت در این مرحله به منزله افزایش توانایی پزشک در حل مشکلات بیمار به حساب می‌آید بنابراین باید دقت زیادی از سوی روانپزشکان در این مرحله صورت گیرد. معمولا این مرحله با طرح پرسش‌هایی و استفاده از روش‌هایی چون روانکاوی انجام می‌شود.

- تعاريف، تاريخچه، رهيافت‌های زيست شناختی، روانشناختی و اجتماعی فرهنگی، رهيافت‌های مختلف روانشناختی، جنبه هاي قانونی و اخلاقی در برخورد با  بيماران، آسيب شناسی، اپيدميولوژی، علامت‌شناسی، اقدامات تشخيصي و اقدام‌های درمانی. بخش دیگری از تخصصات روانپزشکان به حساب می‌آید که قسمت عمده آن را در دانشگاه‌ها و مراکز کاورزی و آموزشی فرا می‌گیرند.

توضیح یک تفاوت مهم"روانپزشک" و "روانشناس"

به واقع بسیاری از مردم تفاوتی بین ساحت یک روانشناس و روانپزشک قائل نیستند. در حالی که تقدم و تاخر مراجعه به هر کدام از آن‌ها و همچنین نوع تحصیلاتشان با یکدیگر متفاوت است. از  نظر تحصیلی و فرایند آموزشی روانپزشک، پیش از روانپزشکی می بایست از دانشکده پزشکى فارغ‌التحصیل شده و مدرک دکتری عمومی اخذ کرده و سپس آموزش مربوط به بیماری های روانی را دیده و متخصص روانپزشک شود اما روانشناس در رشته روانشناسی ابتدا نسبت به دریافت مدرک کارشناسی و سپس در مراحل بعدی کارشناسی ارشد و یا دکتری اقدام می‌کنند.
البته این تنها یک نوع تفاوت است. تفاوت این دو شغل را می‌توان از جنبه‌های کاری نیز مورد بررسی قرار داد. حتی می‌توان از لحاظ موضوع مورد مطالعه نیز آن ها را بررسی کرد. معمولا روانشناسی در برداشت‌های گذرا و عام نیز مرحله‌ای مقدم بر روانپزشکی است و بیشتر به موضوعاتی خواهد پرداخت که با گفتگو قابل حل باشند اما روانپزشک به مسائل و مشکلات حاد تر می‌پردازد.

نقش هایی که دانش آموختگان روانپزشکی می‌توانند برعهده بگیرند:

الف-درمانگر

ب - مشاور

ج –آموزش دهنده

د- پژوهشگر

درمانگری مهم‌تریم هدف و دغدغه دانشجویان روانپزشکی به حساب می‌آید. اغلب افرادی که در این رشته تحصیل می‌کنند قصد دارند تا در آینده به درمانگری بپردازند. اما در کنار این موضوع می‌توانند در امر مشاوره نیز حضور داشته باشند در حال حاضر تعداد زیادی از دانش آموختگان این رشته به مشاوره و راهنمایی در خصوص مسائل مختلف روانی می‌پردازند.

آموزش دهنده‌ها نسبت به دو گروه اخیر در اقلیت هستند چرا که مباحث آموزشی تنها در دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد بنابراین می‌توان به به دست آوردن معیار‌هایی که عمدتا تئوریک هستند در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی نیز مشغول به تدریس شد البته در حال حاضر بسیاری از روانپزشکان همزمان هم در مطب‌های خود فعالیت می‌کنند و هم امر آموزش را بر عهده گرفته اند و این موضوع بسته به تونایی و برنامه ریزی روانپزشک است.
پژوهشگر‌ها معمولا در همه مشاغل نادیده گرفته می‌شوند. هر رشته‌ای برای پیشرفت و توسعه نیازمند پژوهش است بنابراین پژوهشگری مهم‌ترین شغل روانپزشکی نیز به حساب می‌آید در حال حاضر در کشور‌های اروپایی پژوهش ها در سطوح گسترده و با حمایت‌های مالی بسیار زیادی انجام می‌شوند اما در کشور ما کمتر به آن اهمیت داده شده است. پژوهشگری علاوه بر این که می‌تواند درآمد قابل توجهی داشته باشد راهی برای برآوردن آرزو‌های علمی دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته هم محسوب می‌شود. بسیاری از افراد هدفشان از تحصیل صرفا کار و درآمد نیست بنابراین پژوهشگری را به عنوان حرفه ای که قابلیت پیشرفت بسیاری در آن وجود دارد انتخاب می‌کنند.

وظایف حرفه ای دانش آموختگان:

الف- در نقش ارائه دهنده خدمت

∗ ارزيابي‌هاي روان شناختي بيماران

∗ ارزيابي‌هاي باليني

∗ ارزيابي‌هاي پاراكلينيكي

∗ تشخيص اختلالات روانپزشكي

∗ درمان زيست شناختی وانواع روان درماني بيماران در تمام مقاطع سنی

∗ انجام اقدامات لازم براي توانبخشي بيماران

∗ ارائه انواع خدمات پيشگيری

ب-در نقش مشاور :

∗ ارائه مشاوره به ساير تخصص‌هاي باليني

∗ ارائه مشاوره به بيماران خاص

∗ ارائه مشاوره به افراد وخانواده ها

ج-در نقش آموزشی:

∗ ارائه آموزش‌هاي مربوط به بهداشت روان در سطوح مختلف فرد، خانواده، جامعه

∗ ارائه آموزش هاي به فراگيرندگان رشته هاي مختلف

د- در نقش پژوهشی :

∗ طراحي و اجراي طرحهاي پژوهشي به ويژه طرح‌هاي سلامت روان

∗ تحليل داده ها

∗ تدوين و نشر متون آموزشی عمومی و تخصصی

∗ تدوين مقالات ونشر آن

ه) در نقش حافظ منافع :

 * انتقال دانش مربوط به سلامت روان به تصميم سازان

 * دفاع از حقوق بيماران وخانواده آن ها درمراجع تصميم گيری

این مورد بسیار اهمیت دارد. روانپزشکی در نقش حافظ منافع معمولا کمتر شناخته شده است و حتی بسیاری با چیستی و چرایی آن هم آشنایی ندارند. در این روند روانپزشک در تصمیم سازی نقش مهمی را ایفا می‌کند. معمولا روانپزشکان از طریق داده‌هایی که از راه پژوهش‌هایی مختلف کسب یا جمع آوری کرده اند در خصوص مشکلات و آسیب های اجتماعی اطلاعاتی را جمع آوری می‌کنند.

مراجع تصمیم ساز خصوصا در وزارت بهداشت موطف هستند تا بخشی از بودجه خود را صرف امور مربوط به آموزش و پیشگیی از مشکلات روانی در جامعه کنند. معمولا روانپزشکان در این شغل در مراکز مشخص و یا به عنوان مشاور مدیران مختلف فعالیت می‌کنند.

موقعیت های شغلی و میزان درآمد

فارغ التحصیلان رشته روانپزشکی بسته به این که علاقه مند به شغل دولتی یا خصوصی باشند، دارای زمینه های متفاوت شغلی هستند. اگر علاقه مند به شغل دولتی باشید و در این رشته فارغ التحصیل گردید، ارگان هایی چون: سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی، سازمان امور زندان ها و مراکز باز پروری یقینا به شما نیاز خواهند داشت. اگر هم از آن دسته افرادی هستید که می خواهید تمام وقتتان در دستان خودتان باشد می توانید مطب و کلینیک دائر نمایید. که قاعدتا درآمد بیشتری نیز عایدتان خواهد شد.

درآمد این شغل هم به صورت حداقل: "چهار" میلیون تومان و به صورت حداکثر "ده" تا "دوازده" میلیون تومان می باشد توجه داشته باشید که منظور از حداکثر در اینجا میانگین حداکثر درآمد است البته اگر شما علاقه مند هستید پس از فارغ التحصیلی در خارج از کشور به کار و زندگی مشغول شوید باید بدانید که روانپزشکان در کشورهای مختلف از سطح درآمدی خوبی برخوردار هستند. به طور مثال در آمریکا  متوسط درآمد سالانه این شغل مطابق با آخرین آمارها ، بیش از یکصد هزار دلار بوده است. و یا در استرالیا متوسط درآمد سالانه روانپزشکان چیزی کمتر از صد هزار دلار می باشد و زمینه جذب فارغ التحصیلان نیز فراهم است.

جمع بندی:

به طور کلی اگر توانایی هایی ذیل را خود سراغ دارید می توانید وارد این رشته جذاب و البته پر چالش شوید.

• علاقه فراوان نسبت به یاری رساندن به دیگران و حل مشکلات آن‌ها. نمی‌توان بدون علاقه و توجه به این موضوع به امر روانپزشکی پرداخت چرا که روند طولانی درمان یک بیمار ممکن است بسیار کسل کننده پیش برود بنابراین علاقه در کمک و یاری رساندن به دیگران را در اولویت خود قرار دهید.

• ثبات عاطفی بالا، زیرا بسیاری از مراجعین دچار اختلالات روحی و روانی بوده و از مشکلات روحی-روانی عدیده ای رنج می‌برند و نیاز است روانپزشک از ثبات روحی بالایی برخوردار باشد تا بتواند به دور از فضای موجود تصمیمی علمی اتخاد نماید.

• رواداری و توانایی گوش سپردن به صحبت های مراجعین و انتقال اطمینان و حس آرامش به آن‌ها. اگر با روانپزشکان گفتگو کرده باشید متوجه تکراری بودن مشکلات بسیاری از افراد می‌شود به عبارت بهتر گاه مسئله برای روانپزشک بسیار ساده است در حالی که برای بیمار بسیار پیچیده و غیر قابل حل است. با این وجود روانپزشک باید در نظر داشته باشد که بیمار آگاهی و شناخت او را ندارد و باید تمام حرف‌های او را بشوند و با رواداری به حل مسئله بپردازد.

• مهارت برقراری ارتباط عالی با مراجعین، زیرا بسیاری از مراجعین دارای مشکلات روحی و روانی هستند و به سختی اجازه ورود افراد به حریم شخصی خود را می دهند و مشکل می توان با آن‌ها ارتباط گرفت. اگر این توانایی را نمی‌توانید به دست آورید بهتر است به این موضوع هرگز فکر نکنید. گاه ممکن است بیمار تمایلی به درمان هم نداشته باشد و توسط دیگران به شما معرفی شده باشد. بنابراین روانپزشکی در این امر موفق است که بتواند بهترین ارتباط را با بیمار برقرار کند.

• محرم اسرار بیمارها باشد، گاهی بیماران برای توضیح آن چه بر آن‌ها گذشته و می‌گذرد ممکن است خصوصی ترین مسائل و روابط خویش را بیان کنند.
• مهارت های شناختی عالی به منظور تأثیر گذاری بر بیماران
• مهارت شنیداری و گفتاری خوب
• قدرت تصمیم گیری به منظور اتخاذ تصمیم مناسب و صحیح به دور از احساسات و مسایل غیر تخصصی
• توان حل مساله برای حل مسائل و مشکلات بیماران