آشنایی با شغل و رشته مهندسی مواد و متالورژی

مهندسی مواد و متالورژی یکی از رشته های تحصیلی، ریاضی و فیزیک می باشد. انجمن مهندسی مواد در ایران در سال 1370 در حضور بیش از هزار نفر از اساتید، صنعتگران، متخصصان و کارشناسان در این رشته در دانشگاه اهواز پایه گذاری شد.

گاهی در بسیاری از مقالات با توصیف " مهندسی مواد یا فلز شناسی " برخورد می کنیم که کاملا اشتباه می باشد؛ در واقع مهندس مواد یا آلیاژ شناسی صحیح و درست تر می باشد زیراعلاوه برفلزات ، به سرامیک ها،کامپوزیت ها و پلیمرها نیز مربوط می شود. افرادی که به فیزیک ، ریاضی، شیمی و به خصوص هندسه علاقمند می باشند می توانند در این رشته شروع به تحصیل کنند.
مهندسان مواد در حاضر در زمینه‌های مختلف شغلی مشغول به کار هستند. با توجه به تخصصی که این افراد در حوزه‌های مختلف به دست می‌آورند، توانایی فعالیت در زمینه‌های مختلف را نیز کسب می‌کنند. در حال حاضر این مهندسان در کارخانه‌ها و شرکت‌های مختلفی مشغول به کار هستند. در این یادداشت تلاش می‌کنیم تا ابتدا با توضیح تخصصی که این افراد در طی دوران تحصیل به دست می‌آورند کلیت این شغل را بازگو کنیم و در نهایت به بررسی بازار کار و درآمد و محل اشتغال آنان بپردازیم.

دروس تخصصی مهندسی مواد عبارتند از :

بلورشناسی، متالورژی فیزیکی 1 و2 ، اصول مهندسی سطح، شیمی فیزیک، ترمودینامیک،  اصول مهندسی پلیمر، عملیات حرارتی، خواص مکانیکی 1 و 2،  اصول شکل دهی فلزات، مکانیک مواد، خوردگی، بیو ماده و کامچوزیت،  اصول تولید مواد،  پدیده انتقال، اصول انجماد و ریخته گری،  اصول مهندسی سرامیک، اصول مهندسی جوش،  مواد پرگداز،  آنالیز مواد، متالورژی پودر،  استخراج فلزات 1 و 2،  آلیاژهای غیر آهنی، نانو، انتقال مطالب، زبان تخصصی و هم چنین آزمایشگاه هایی از قبیل خوردگی ، متالوگرافی، عملیات حرارتی، ریخته گری و غیره می باشد.

مهندسی مواد رشته گسترده ای در زمینه صنعت و پزشکی است که طی چند سال اخیر پیشرفت های چشمگیری داشته است. این رشته جدید و جوان در ایران در دانشگاه های اراک، بناب، بوعلی سینا، تبریز، سبزوار ، رازی، سیستان و بلوچستان، سمنان، شاهرود، شهرکرد، شیراز، اهواز، اصفهان، بابل، مراغه، ملایر، یزد، کاشان، مشهد، امیرکبیر، تربیت دبیر شهید رجایی، خواجه نصیر، علم و صنعت و دانشگاه بین المللی امام خمینی پذیرای دانشجویان علاقه مند می باشند.

در سال‌های گذشته مهندسی مواد در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش صنعتی و استخراجی بوده که امروزه دانشجویان در مقطع کارشناسی در زمینه متالورژی صنعتی تحصیل می نمایند. بطور کلی نه گرایش برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد برای این رشته وجود دارد که عبارتند از: شناسایی و انتخاب مواد، مهندسی پزشکی بیومتریال، شکل دادن فلزات، جوشکاری،  استخراج فلزات، خوردگی و حفاظت از مواد، سرامیک، ریخته گری، نانو مواد

گرایش شناسایی و انتخاب مواد

دانش آموختگان در این گرایش با زمینه های بسیار زیادی سر و کار دارند که به اختصار آ‌ن‌ها را در ادامه آورده‌ایم. این گرایش یکی از مهم‌ترین گرایشات مواد به شمار می‌آید و با توجه به قرابتی که به کلیت این رشته دارد به عنوان گرایش اصلی نیز شناخته می‌شود.

- طراحی و ارائه روش های ساخت ماده

- بررسی علت‌های تخریب و ارائه روش هایی برای جلوگیری از این پیشامد

- اعلام آمادگی و همکاری در زمینه ی طراحی، تاسیس و گسترش مراکز آموزشی و صنعتی

گرایش مهندسی پزشکی بیومتریال

این گرایش که بیشتر به حوزه پزشکی ارتباط دارد و علاقمندان باید توانایی و مهارت‌های حوزه پزشکی را کسب کنند. در این گرایش به نقش مواد در بدن انسان توجه می‌شود و واکنش‌هایی که بدن در برابر مواد مختلف از خود نشان می‌دهد را مشخص می‌کند. این گرایش عمدتا در تحقیق‌ و پژوهش‌های پزشکی کاربرد دارد.

- انتخاب ماده مناسب و سازگار با بدن انسان

- ساخت بیوماده و بافت های بدن

- تحقیق و پژوهش در زمینه بدن انسان و مواد شناسایی مواد زیست سازگار

گرایش شکل دادن فلزات

- تحلیل و ارائه روش ها و فرآیندهای شکل دهی از قبیل آهنگری، نورد گرم، نورد سرد، اکستروژن، شکل دادن اوراق و...

- تحلیل اثر پارامترها بر فرآیند

     - تحليل رفتار ماکرو و میکرو فلزات در زمان شكل دادن

     - بررسی و كنترل ساختار و بهبود خواص مكانيك

- تحليل قابليت شكل‌پذيري و كارپذيري سرد و گرم فلزات و آلياژه

گرایش جوشکاری

- بررسی و آزمایش کنترل کیفی برپایه استانداردهای بین المللی و تعیین کارآیی قطعات

- بهینه سازی شرایط جوشکاری در واحدهای مختلف صنعتی و نوآوری در صنعت های مختلف

گرایش استخراج فلزات

- انجام فرایند خردکردن سنگ معدن با دستگاه های مرسوم سنگ شکن

- افزایش غلظت سنگ معدن با استفاده های روش های مغناطیسی

- شناورسازی و پالایش و عملیات ذوب

- قالب دهی سنگ معدن بصورت شمش خالص سنگ مورد نظر

- شناسایی  انواع مختلف سنگ های معدنی و استخراج آن

گرایش خوردگی و حفاظت از مواد

- بهبود شرایط آلیاژهای مورد استفاده در صنعت از جنبه‌های مختلف آسیب دیدگی

- حفاظت فلزات و آلیاژها در محیط های مختلف

- حفاظت کاتدی و آندی به خصوص درزمینه لوله های زیر زمینی و تاسیسات دریایی

- استفاده از پوشش‌های مختلف در صنایع

- تهیه مواد کاهش دهنده خوردگی ، مواد پاک کننده ، آبکاری، پوشش ها و بهبود کیفیت آنها

گرایش سرامیک ها

- تولید مواد سرامیکی و روش های تبدیل آنها

- آشنایی با مواد غیرآلی و غیرفلزی

- آشنایی با خواص فیزیکی و مکانیکی سرامیک ها و انواعشان

- روش های نوین و مقرون به صرفه در اقتصاد در تولید سرامیک ها

- کنترل نوع و نسبت ترکیب مواد سرامیکی

گرایش نانو مواد

- تولید و طراحی مواد در مقیاس یک الی صد نانومتر

- شناخت ساختار مواد در مقیاس میکرو و ماکرو

- روش های تولید و دست کاری مواد در صنعت های مختلف

گرایش ریخته گری

- بهبود وضعیت تولید در ریخته گی

- انتخاب بهترین روش ریخته گری و تولید وسایل لازم آن

- بررسی و حل مشکلات ریخته گری و تعمیر وسایل و تجهیزات مختلف آن

- استفاده از تکنولوژی روز دنیا در صنعت ریخته گری

- ایجاد واحد‌های جدید ریخته گری

به دلیل گستردگی و فراوانی حوزه های وابسته علم مهندسی مواد، آن را مادر رشته ها می نامند. محصلین در این رشته در زمینه های مختلف و گوناگون به راحتی و با کمی تلاش ،کوشش و پشتکار می توانند شغل مناسب و مورد علاقه ی خود را بیابند. دنیای کار مهندسی مواد بسیار گسترده است شما می‌توانید به هر حوزه‌ای علاقمند هستید و یا خودتان زمینه‌ای برای حضور در آن دارید وارد شوید. در ادامه شما را با بازار کار مهندسی آشنا خواهیم کرد.

دنیای کار مهندسی مواد

یک مهندس مواد می تواند شغل خود را در صنایع زیر بیابد:

- خودروسازی

- تاسیسات دریایی و کشتی سازی

- پالایشگاه نفت و شیمی

- تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی

- معادن

- هوا و فضا

- صنایع دفاع

- صنایع هواپیما سازی

- تراکتورسازی

- صنایع ساخت لوازم خانگی اعم از پخچال، تلویزیون ،ماشین لباس شویی، ضبط صوت و...

- صنایع ساختمان سازی

- صنایع کاشی سازی، چینی سازی و سفال

- صنایع برق و الکترونیک

- صنایع فولاد سازی

- صنایع نظامی

- مدیریت پروژه و یا گروه از صنعت

- کارخانجات تولید قطعات فلزی

- متالورژی پودر

- آزمایشگاه تحقیقاتی کارخانه ها

- صنایع مواد غذایی

همانطور که گفتیم حوزه کاری مهندسان مواد بسیار گسترده است و به همین دلیل می‌تواند آزادی انتخاب زیادی برای فارغ التحصیلان این رشته در حوزه کاری داشته باشد. مهندسان مواد از صنایع غذایی تا تراکتور سازی می‌توانند فعالیت کنند که این موضوع خود نشانه ای بر گستردگی این شغل است. البته متاسفانه بسیاری از افراد معتقد هستند اشتغال در این رشته در عمل چندان گسترده نیست. به عبارت بهتر درست است که بسیاری از افراد توانایی فعالیت در همه این حوزه‌ها را به دست می‌آورند اما تعداد زیادی از فارغ التحصیلان این رشته کماکان بیکار هستند.
دروس مهندسی مواد را در ابتدای متن به این جهت آوردیم که اولا شما با اصول کلی این رشته آشنا شوید و دیگر آن که دشواری این دروس را درک کنید. با توجه به این دشواری بسیاری از افرادی که در این رشته تحصیل می‌کنند توانایی های لازم را برای ورود به بازار کار به دست نمی‌آورند. همین موضوع شاید انگیزه‌ای برای سایر افراد باشد تا با به دست آوردن تخصص لازم و کافی در این رشته به راحتی وارد بازار کار شوند.

درآمد یک مهندس مواد به چه صورت می باشد؟

برای مهندسان مواد اغلب حقوق ثابتی در نظر گرفته می‌شود و استخدام آن‌ها نیز بر اساس این حداقل‌ها صورت می‌گیرد. برای نمونه مهندسان موادی که در سمت مهندس متالورژی در رده کارشناس کار می کنند، در اواخر سال ۱۳۹۲، حداقل درآمد ۷۸۰۰۰۰ تومان، حداکثر درآمد ۲۰۰۰۰۰۰ تومان و متوسط درآمد ماهیانه ۱۲۰۰۰۰۰ تومان را داشته اند. که این حقوق در حال حاضر نزدیک به سه برابر شده است.

همچنین مهندس موادی که در بخش خصوصی فعالیت می کند، با توجه به میزان مهارت، توانمندی ، تجربه و نوع توافق صورت گرفته با کارفرما، درآمدهای مختلفی دارد. بدیهی است که مهندس مواد با تجربه تر که دارای تخصص بیشتری می باشد و یا اینکه توانسته مهارت های خود را بهتر عرضه کند و شرکت های مناسبی را برای کار انتخاب کند، دارای درآمدهای بیشتر می باشد.

هم چنین در خصوص افرادی که در زمینه ی متالورژی کارآفرین می باشند مطابق با محصول در حال ارائه شان درآمد قابل توجهی خواهند داشت. کارآفرینان این حوزه علاوه بر حقوقی که دریافت می کنند مزایای زیادی نیز نصیب آن ها خواهد شد. به طور کلی شاید میانگین دریافتی‌های شاغلان این حوزه زیاد نباشد اما درآمد افراد سرآمد این رشته بسیار جالب توجه خواهد بود.